این تکه سنگ‌های مرگبار | کدام سیارک‌ها زمین را تهدید می‌کنند؟

این بار اما این سناریو را نمی‌توانید به راحتی به دست فراموشی بسپارید، نه فقط به این دلیل که فون‌تریه در فیلمش صحنه برخورد سیارک با زمین را به شکلی جنون‌آمیز و با جزئیات دقیق به نمایش گذاشته‌است، بلکه به خاطر اینکه چنین سرنوشتی واقعا زمین را تهدید می‌کند، دست‌کم آنطور که گذشته زمین نشان داده‌است و نظریه‌ها پیش‌بینی می‌کنند.

امروزه این تفکر که برخورد‌های سیارک‌ها یا دنباله‌دارها یا اجرام نزدیک به زمین، NEOها، در گذشته‌های دور باعث شکل دادن به تاریخ زمین‌شناسی و زیست‌شناسی زمین شده‌اند، تفکری کاملا پذیرفته‌شده‌است. گروهی از دانشمندان باور دارند در آغاز این ستاره‌های دنباله‌دار بوده‌اند که با برخورد‌هایشان محیط سياره را برای ظهور حیات آماده کرده‌اند و منجر به پیوند اولین سنگ‌بناهای حیات روی این سیاره‌ شده‌اند. همچنین انگشت اتهام بسیاری از محققان به جرم آغاز یکی از بزرگترین دوران‌های انقراض حیات روی زمین به سوی یک جرم کیهانی، سیارکی غول‌پیکر، نشانه گرفته شده‌است که 65 میلیون سال پیش نسل تمامی دایناسورها را منقرض کرد. می‌بینیم که گذشته زمین با این برخورد‌های حیات‌بخش و ویران‌گر رقم خورده‌است، پس دلیلی وجود ندارد که چنین برخورد‌هایی دوباره تکرار نشوند.

با در نظر گرفتن این موضوع که درحال حاضر 13 هزار سیارک نزدیک به زمین (Near Earth Asteroid یا NEA) و بیش از یکصد ستاره دنباله‌دار نزدیک به زمین (Near Erath Comet یا NEC) در اطراف سياره شناسایی شده‌اند و همچنین با نگاهی گذرا به تیتر اخبار مرتبط با پروازهای نزدیک سیارک‌ها، برشما نیز آشکار خواهد شد که زمین تا چه اندازه بی‌دفاع در معرض خطر برخورد اجرام کیهانی بزرگ و کوچک قرار دارد؛ این درحالی است که دانشمندان دانشگاه کلرادو بولدر دریافته‌اند برخورد جرم کیهانی بزرگ و سنگینی به ابعاد 800 متر با زمین می‌تواند انفجاری با قدرت انفجاری 100 میلیارد تن تی ان ای ایجاد کند. اما این برخورد به حد کافی ویرانگر نیست، زیرا حتی سیارکی که برخورد آن با زمین منجر به نابودی کامل دایناسورها شد ابعادی برابر 11 تا 12 کیلومتر داشته است. چنین برخوردی امروزه می‌تواند میلیارد‌ها انسان را به کام مرگ بکشاند، اما یک سیارک برای اینکه بتواند کل زمین را نابود کند باید 96 کیلومتر وسعت داشته‌باشد، که خوشبختانه تاکنون چنین تکه سنگ بزرگی در نزدیکی سياره انسان‌ها مشاهده نشده‌است.

• چقدر نزديك؟ چقدر خطرناك؟

عبور یک جرم کیهانی از فاصله‌ای نزدیک‌تر از فاصله قمری، یعنی فاصله‌ای که میان زمین تا ماه وجود دارد و برابر 384400 کیلومتر است، به عنوان عبور نزدیک دسته‌بندی می‌شود. براساس آمار ثبت شده توسط پروژه اجرام نزدیک به زمین لابراتوار احتراقی جت ناسا،26 سیارک در سال 2015 از فاصله‌ای کمتر از فاصله قمری از کنار زمین عبور کرده‌اند که نزدیک‌ترین آنها، سیارک 2015Sk7 بود که 31 شهریور سال 94 از فاصله 26 هزار کیلومتری از کنار زمین گذشت؛ البته ابعاد این سیارک درحدود 3 تا 14 متر بود و خطر چندان بزرگی به شمار نمی‌رفت.
سال پیش از آن، 32 سیارک از کنار زمین گذشته‌اند که نزدیک‌ترین عبور از فاصله 15 هزار کیلومتری بوده‌است و سال پیشتر از آن، یعنی سال 2013، تعداد سیارک‌هایی که از کنار ما گذشته‌اند 24 اعلام شده‌است درحالی‌که نزدیک‌ترین پرواز توسط سیارکی سه متری از فاصله 27هزار کیلومتری رخ داده‌است.

ردیابی و نظارت بر مسیر حرکت اجرام نزدیک به زمین از دهه 1980 به بعد با توجه زیادی مواجه شد زیرا آگاهی نسبت به خطرات احتمالی برخورد بعضی از سیارک‌ها و دنباله‌دارها افزایش پیدا کرد و درحال حاضر اتحادیه اروپا و آمریکا برنامه‌هایی مجزا را برای اسکن کردن و نظارت بر رفتار و مسیر حرکت این اجرام در دست اجرا دارند، پروژه‌‌هایی که به نگهبانی فضایی شهرت یافته‌است.

ناسا اجرام نزدیک‌ به زمینی را به عنوان اجرام خطرناک دسته‌بندی می‌کند که دست کم وسعتی برابر یک کیلومتر داشته باشند. با درنظر گرفتن این اصل که برخورد جرمی با چنین ابعادی می‌تواند برای زمین فاجعه به بار آورد، تا سال 2015 ناسا 872 جرم بزرگتر از یک کیلومتر را در اطراف زمین رصد کرد که 153 مورد از آنها می‌توانند خطرساز باشند، از این رو به عنوان اجرام با خطر بالقوه (PHO یا Potentially Hazardous Object) نامگذاری شده‌اند.

• تهديد ستاره‌هاي دنباله‌دار

اجرام نزدیک به زمین متناسب با ابعاد و ترکیبی که بدنه آنها را تشکیل داده به گروه‌های شهاب‌سنگ‌ها، سیارک‌ها یا ستاره‌ای دنباله‌دار تقسیم می‌شوند. اگرچه به تازگی گروهی از دانشمندان ستاره‌های دنباله‌دار را از قالب جادویی و رویایی‌شان خارج کرده و به عنوان تهدید‌های جدی برای تمدن بشری اعلام کرده‌اند.

دانشمندان در دانشگاه باکینگهام گزارش داده‌اند کشف صدها دنباله‌دار غول‌پیکر در آن‌سوی سیستم سیاره‌ای طی دو دهه گذشته به آن معنی است که این اجرام کیهانی بیشتر از سیارک‌ها برای زمین خطرساز هستند. این دنباله‌‌دارهای غول‌پیکر که سانتور، قنطورس یا ریزسیاره نامیده می‌شوند در مدارهایی ناپایدار حرکت کرده و از میان خارجی‌ترین مسیر مدار حرکت سیاره‌های مشتری، زحل، اورانوس و نپتون عبور می‌کنند؛ درحالی که میدان‌های گرانشی سیاره‌ای گاه و بیگاه این ریزسیاره‌ها را به سوی زمین منحرف می‌سازند.

به گفته اخترشناسان دانشگاه باکینگهام این اجرام معمولا وسعتی برابر 50 تا 100 کیلومتر یا بیشتر دارند و جرم یکی از آنها به تنهایی بیشتر از تمامی سیارک‌هایی است که تا به امروز از کنار زمین عبور کرده‌اند. محاسبات درباره تعداد دفعات ورود این ریزسیاره‌ها به بخش‌های درونی‌تر سامانه خورشیدی نشان می‌دهد هر 40 هزار تا 100 هزار سال یکبار، مسیر یکی از این ریزسیاره‌ها به گونه‌ای منحرف می‌شود که در مدار عبور از کنار زمین قرار می‌گیرد.

در دسته‌بندی شهاب‌سنگ‌ها نیز می‌توان به موارد خطرسازی اشاره کرد، قابل‌توجه‌ترین آنها تا به امروز شهاب‌سنگ چلیابینسک بوده‌است که در 27 بهمن 2013 با سرعتی برابر 60 هزار کیلومتر بر ساعت از بالای منطقه جنوبی اورال عبور کرد. نور این شهاب‌سنگ از فاصله 100 کیلومتر شدید‌تر از خورشید دیده می‌شد و حتی برخی از ساکنان منطقه حرارت آن را نیز احساس کرده‌اند. این شهاب‌سنگ در حین پرواز در ارتفاع 29.7 کیلومتری از منطقه چلیابینسک منفجر شد و امواج انفجاری شدیدی به وجود آورد که منجر به تخریب سطحی ساختمان‌ها و مجروح شدن 1500 نفر از ساکنان منطقه شد.

• اين سيارك‌هاي مرگبار

با وجود تمامی این موارد، تاکنون این سیارک‌ها بوده‌اند که بیشتر در مرکز توجه و کنترل شدید قرار داشته‌اند، به ویژه سیارک‌هایی که باعنوان سیارک‌های خانواده آپولو شناخته می‌شوند؛ سیارک‌های نزدیک به زمینی که از نیم‌قطر بزرگ طولانی‌تری نسبت به زمین برخوردارند. شاید دلیل احساس خطر بیشتر از سوی این اجرام بالاتر بودن جمعیت آنها نسبت به گروه‌های دیگر اجرام نزدیک به زمین باشد. مشهورترین سیارک‌های نزدیک ‌به زمین که در آینده از نزدیکی زمین عبور می‌کنند و به دلیل ابعاد بزرگ یا فاصله نزدیکشان تا زمین مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته‌اند از این قرارند:

• گانیمد 1036

اين جرم بزرگترین سیارک نزدیک‌ به زمین نیز معرفی شده‌است. این جرم کیهانی قطری درحدود 32 تا 34 کیلومتر دارد و در اكتبر 1924 توسط والتر باد شناسایی شد. این سیارک از مداری کاملا شناخته شده برخوردار است و عبور بعدی آن از کنار زمین در اكتبر سال 2024 از فاصله 55 میلیون و 964 هزار و 100 کیلومتری سیاره خواهد بود.

• 1999 An10

سیارکی آپولویی است که در سال 1999 در پروژه مطالعاتی سیارک‌های نزدیک به زمین لینکلن کشف شده و در سال 2027 از فاصله 390 هزار کیلومتری زمین عبور خواهد‌کرد. در آن زمان قدر ظاهری سیارک (میزان درخشندگی جرم آسمانی از دید ساکن زمین) 7.3 خواهد بود و می‌توان آن را با استفاده از دوربین دوچشمی رصد کرد. در سالی که این سیارک کشف شد احتمال بازگشت آن در مسیر برخورد با زمین در سال 2039 یک به 10 میلیون برآورد شد.

• 99942 آپوفیس

یکی از مشهورترین و جنجالی‌ترین سیارک‌های نزدیک به زمین است که در سال 2004 به نگرانیهای شدیدی دامن زد زیرا در ابتدا احتمال برخورد این سیارک با زمین در سال 2029 درحدود 2.7 درصد برآورد شده‌بود. اما پس از چندین مطالعه متوالی دانشمندان متوجه شدند احتمال برخورد این سیارک با زمین در تاریخ مشخص شده تقریبا صفر است زیرا مشخص شد این سیارک برای برخورد با زمین باید از میان سوراخ‌کلید‌های گرانشی عبور کند، از این رو احتمال برخورد این سیارک با زمین در سال 1408 هفت سال به تاخیر افتاد.

آپوفیس باری دیگر در سال 2011 خبرساز شد زیرا گروهی دیگر از دانشمندان تخمین زدند که این سیارک که ابعاد آن دوبرابر یک زمین فوتبال، برابر 325 متر است، در سال 2036 با زمین برخورد خواهد‌کرد. اما باری دیگر به این نتیجه رسیدند شانس این برخورد یک در 250 هزار است زیرا احتمال اینکه آپوفیس بتواند از میان سوراخ‌كليد‌هاي گرانشی عبور کند بسیار پایین است. در دورانی که این سیارک در مرکز توجه جهانی قرار داشت، سطح شاخص خطربرخورد آن در مقیاس تورینو به بالاترین مرتبه، یعنی چهار رسیده‌بود. به تدریج و با رصد‌های بیشتر در سال 2013 احتمال برخورد این سیارک با زمین در سال 2036 به کلی منتفی شد و در سال 2014 احتمال برخورد آپوفیس در سال 2068 به یک در 149 هزار رسید. به گفته دانشمندان احتمال برخورد سیارکی به بزرگی آپوفیس با زمین یک بار در هر 80 هزار سال است.

• سیارک 1999NC43

اين جرم در دسته سیارک‌های خطرناک قرار دارد که در سال 1999 کشف شد. این جرم قطری برابر 2.2 کیلومتر دارد و گفته می‌شود شهابسنگ چلیابینسک تکه‌ای بوده که در حین عبور نزدیک این سیارک از کنار زمین از آن جدا شده و از اتمسفر زمین عبور کرده‌است. این سیارک در مدار حرکتش از نزدیکی زمین، مریخ و زهره عبور می‌کند و نزدیک‌ترین عبورش از کنار زمین نیز در سال 2173 رخ خواهد داد، زمانی که این جرم از فاصله‌ای مابین 5.02 تا 3.12 میلیون کیلومتری از زمین عبور خواهد کرد.

• سيارك 2000WO107

از دیگر اجرامی که در دسته اجرام با خطر بالقوه دسته بندی شده‌اند، 2000WO107 نام دارد که 14 سال است تحت نظر دقیق قرار گرفته‌است، از این رو مدار آن به خوبی شناسایی شده است و پیش‌بینی می‌شود این سیارک در سال 2140 از فاصله 243 هزار و 700 کیلومتری زمین عبور کند.

• سيارك 2001AV43

سیارکی کوچک است که با وجود فاصله کمی که در سال 2029 از زمین خواهد داشت، يعني درحدود 313 هزار و 300 کیلومتری زمین، اما به دلیل ابعاد کوچکش در گروه اجرام خطرساز دسته‌بندی نشده‌است.

کلیدی‌ترین عاملی که احتمال برخورد این سیارک‌ها با زمین را کم یا زیاد می‌کند پدیده‌ای به نام سوراخ‌کلید‌ گرانشی است؛ منطقه‌ای کوچک از فضا که در آن نیروی گرانش یک سیاره مدار یک سیارک درحال عبور را دچار تغییر می‌کند به شکلی که ممکن است این تغییر در آینده منجر به برخورد سیارک با سیاره شود. همین شکاف‌های گرانشی بودند که احتمال برخورد سیارک آپوفیس با زمین را بالا برده بودند اما رصد‌های بعدی نشان دادند احتمال عبور سیارک از میان این سوراخ‌کلید‌ها بسیار کم است، بنابراین آپوفیس قرار نیست با زمین برخورد کند، دست کم تا سال 2068.

براساس آماری که ناسا در پروژه اجرام نزدیک به زمین خود جمع‌آوری کرده، در سال 2016 قرار است 76 جرم کیهانی از نزدیکی زمین عبور کنند. نزدیک‌ترین عبور در سال آینده از فاصله یک میلیون و 881 هزار و 600 کیلومتری از زمین خواهد بود، سیارک 2015YC2 به بزرگی تقریبی 60 تا 140 متر 15 ژانویه 2016 از کنار زمین عبور خواهد کرد. بزرگترین این اجرام نزدیک به زمین نیز 2.8 کیلومتر خواهد بود که از فاصله‌ای کاملا ایمن از کنار سیاره خواهد گذشت.